Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία είναι ίσως η μόνη καθιερωμένη μορφή ψυχοθεραπείας που βασίζεται άμεσα στη φιλοσοφία. Εστιάζει σε όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, καθώς προσπαθεί να κατανοήσει αλλά και να αμφισβητήσει τις κοσμοθεωρίες των ανθρώπων. Μέσα από τη διαδικασία της στοχεύει στην ανακάλυψη, αμφισβήτηση και υπεράσπιση των αξιών, των αρχών και του νοήματος του προσωπικού μας κόσμου, φέρνοντας στο φως όλα αυτά που προηγουμένως ήταν σιωπηρά ή ανείπωτα. Συχνά παίρνει τη μορφή μιας ανάδυσης ή επίγνωσης που μας βοηθά να αναγνωρίσουμε ποιες ή ποιοι είμαστε και τι επιθυμούμε να γίνουμε, παραμένοντας πιστοί σε αυτό ή διαφοροποιώντας ό,τι κρίνουμε απαραίτητο, ενόψει των αντιθέσεων, των προκλήσεων και της αβεβαιότητας που προκύπτουν στη διαδρομή της ζωής.
«Πλήρης επίγνωση θα σήμαινε ότι ανακτούμε τη χαμένη μας δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε τη συναισθηματική μας αλήθεια και ότι είμαστε έτοιμοι να σταματήσουμε να πιστεύουμε αυτό που μας παραλύει, ότι δηλαδή δεν είμαστε αρκετά δυνατοί για να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια που αφορά τη ζωή μας. Δεν υπάρχει τίποτα μαγικό εδώ…»
Gabor Maté
Τι προσπαθεί η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία;
Διερευνώντας την ανθρώπινη
συνθήκη και δυνατότητα
Η προσέγγιση της ψυχοθεραπείας από υπαρξιακή οπτική είναι μια διαλεκτική διαδικασία που προσπαθεί να διαχειριστεί όλες τις εντάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν είναι παρά μια ακόμη δυνατότητα, από τις συχνά λίγες και πολύτιμες που μας προσφέρονται στη ζωή, που μας προσκαλεί να αναρωτηθούμε, εξετάζοντας στο σήμερα τις διαθέσεις, τις συναισθηματικές εμπειρίες και τις αντιλήψεις μας, πριν και αν τελικά θελήσουμε να προσδώσουμε διαφοροποιημένες απαντήσεις σε όσα μας απασχολούν ή μας ενδιαφέρουν στον κόσμο. Μας βοηθά να αναστοχαστούμε βαθύτερα την υπαρξιακή μας συνθήκη, διερευνώντας τους τρόπους με τους οποίους είμαστε συνδεδεμένοι με τους άλλους στον κόσμο και, κυρίως, μας καθοδηγεί να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε ευρύτερα τις προσωπικές μας διαθέσεις και εμπειρίες αλλά και τους τρόπους με τους οποίους συνδεόμαστε με τα θεμελιώδη ζητήματα τόσο της ανθρώπινης αγωνίας όσο και της δυνατότητάς μας για δημιουργικότητα και αγάπη. Δεν είναι λοιπόν μόνο μια αναδρομή σε ένα κύκλο που ολοκληρώθηκε ή τώρα κλείνει αλλά και ένα κοίταγμα, που προσπαθεί να βρει τη συνέχειά του. Αρχικά βοηθώντας μας να συμφιλιωθούμε με την αλήθεια του κόσμου και τα ανυπέρβλητα όριά μας και σταδιακά προσκαλώντας μας να διεκδικήσουμε τη φροντίδα και υποστήριξη που μας αξίζει. Δεν είναι πάντα μια εύκολη ή διασκεδαστική διαδικασία και ενδέχεται να μην είναι κατάλληλη για κάποιους ανθρώπους καθώς μοιάζει να μας προκαλεί να βουτήξουμε στα συχνά άγνωστα νερά της προσωπικής μας α-λήθειας, αποδεχόμενοι τους περιορισμούς και τις αντιφάσεις της ύπαρξής μας, συνδεόμενοι διαφορετικά τώρα με την ανθρώπινη αγωνία και τη ρευστότητα του κόσμου μας, πριν και αν τελικά αποφασίσουμε να αναλάβουμε την ευθύνη του Είναι μας. Ωστόσο, αν κανείς εμπιστευτεί και δεσμευτεί στη διαδικασία της, μπορεί να οδηγήσει σε μια ευρύτερη ιδιοποίηση των διαθέσεων και των βιωμάτων και στην έκφραση μιας ανανεωμένης τρυφερότητας, αγάπης και πάθους για την ζωή ― στην διαμόρφωση μιας ανοιχτότητας ικανής να μεταβάλει την προοπτική μας απέναντι στο δώρο της ίδιας της ύπαρξης. Όπως πολύ όμορφα το συνοψίζει η Deurzen (1998) η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία στοχεύει στην προσπάθειά μας να διεκδικήσουμε εκ νέου την προσωπική μας ελευθερία και την προθυμία και την ικανότητά μας να είμαστε ανοιχτοί στον κόσμο με όλη του την πολυπλοκότητα. Ικανοί ή ικανές να πάρουμε τις αποφάσεις στις οποίες μπορούμε να σταθούμε δίπλα, χαράσσοντας εντέλει τη διαδρομή μιας ζωής πραγματικά δικής μας, βουτώντας σε ένα μέλλον στο οποίο θέλουμε να είμαστε μέρος.
Η υπαρξιακή–φαινομενολογική προσέγγιση
Αναγνωρίζοντας και αναζητώντας
τις συνδέσεις μας στον κόσμο
Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν είναι μελέτη μεμονωμένων υποκειμένων ή προσώπων, αντίθετα το πρόσωπο κατανοείται όπως ήδη και πάντα Είναι, όπως βρίσκεται δηλαδή διαρκώς «με-τους-άλλους», «εν-τω-κόσμω». Αυτό από μόνο του έχει ριζικές ηθικές συνέπειες καθώς το «πάθος» και ο «λόγος» δεν είναι στοιχεία ενός απομονωμένου υποκείμενου αλλά εμφανίζονται στον τόπο του συν-είναι, του μεταξύ, του «mit-sein» όπως περιγράφεται από τον Heidegger. Η υπαρξιακή φαινομενολογία θεωρεί λοιπόν τον άνθρωπο, πάντα σε σύνδεση, ευρισκόμενο μέσα στον κόσμο με τους άλλους και κάθε ανθρώπινο βίωμα μπορεί έτσι να γίνει κατανοητό ως μια συνηθισμένη ανθρώπινη αντίδραση μέσα σε μια διαπροσωπική κατάσταση. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία προσπαθεί να διευκολύνει την αφύπνιση αυτής της πρωταρχικής δομής του ατόμου να «είναι-με-τους-άλλους». Αυτή η υλοποίηση είναι πρωταρχικά ηθική καθώς η ηθική εξερεύνηση είναι υπαρξιακή, σύμφωνα με τη φύση της ανθρώπινης συνθήκης και παρουσίας, και χρειάζεται συχνά να θυμόμαστε πως αυτή δεν μπορεί να αυξηθεί από οποιοδήποτε σύστημα ή επιστήμη. Αντίθετα, όπως σοφά το τοποθέτησε ο Heidegger, ο άνθρωπος είναι «εκστατικός», με την έννοια ότι η ίδια μας η ύπαρξη είναι ένα ερώτημα για τον εαυτό μας και στο πλαίσιο μιας υπαρξιακής–φαινομενολογικής ψυχοθεραπείας μόνος κατάλληλος αυτής της περιγραφικής διερεύνησης μπορεί να είναι το πρόσωπο που, στο εδώ και τώρα, τη βιώνει και την εκφράζει. Η αποκάλυψη της εκστατικής μας φύσης αποτελεί θεμέλιο μιας εργασίας, βαθύτερης από ένα απλό δεοντολογικό σύστημα κανόνων, είναι πρωταρχικά σύμφωνη με τις ηθικές αρχές της αγάπης του άλλου, του διπλανού, του ξένου ― αναδύεται από το σεβασμό και το δέος για την ετερότητα σε όλες τις πτυχές του κόσμου που κατοικούμε. Μέσω μιας υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, τόσο ο ψυχοθεραπευτής όσο και το πρόσωπο που συμμετέχει, έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν και να ανανεώσουν από κοινού την εκστατική φύση της ανθρώπινης ύπαρξης συμμετέχοντας σε αυτό που ο Heidegger περιέγραψε ως «das ereignis», την έκκληση του να-γίνεσαι (seyn) και της ανθρώπινης ύπαρξης (da-sein) για τον άλλον, στην επαφή του ανθρώπου με την πηγή των όντων. Ο υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής χρειάζεται απλά να διευκολύνει, αυτό που τελικά είναι μια ηθική εξερεύνηση του άλλου προσώπου: την ανάδυση του πώς να ζήσει. Χρειάζεται μόνο να μάθει να αφήνει τον άλλον να μάθει, σε μια λεπτή πειθαρχία και ισορροπία που συχνά μπορεί να γίνει έργο ζωής, διευκολύνοντας εντέλει την αναζήτηση και αποκάλυψη του Είναι του και όχι προτείνοντάς του λύσεις ή ένα “σωστό” μονοπάτι για να βαδίσει. Αυτό λοιπόν που είναι πρωταρχικό σε μια υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, και ίσως το πολυτιμότερο αγαθό της, είναι η συνειδητοποίηση πως κάθε βιωμένη εμπειρία δεν παρά η εμπειρία μιας σύνδεσης, μιας ανάδυσης του πώς να γίνεσαι μέρος του κόσμου.